Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

I never thought that eyes could convey,
what the heart feels – much more
than words can say;
but sometimes man is a fool -
he likes to hear everything,
as in a grammar school:
“I love you…”
it sounds so empty and hollow;
then say it with expression and zest,
and one would tell you that you jest;
but let the eyes meet eyes
and nature takes care of ensuing sighs.

-Ma. Milagros Geremia Lachica

Una na-publish sa Woman’s: Home Companion, May 27. 1981. Halin sa email ni Nang Nenen.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ano ang kinahanglan kang kalibutan kadya?
Ay gugma, mainit kag matuod nga gugma!
Suno sa kanta indi na kinahanglan
Duro nga bukid ang takrasun, ukun suba nga tabukon,
Ang kinahanglan lamang amo ang gugma,
‘Indi lamang sa kay sin-o kundi para sa tanan.’
Gabakal kita bulak kag tsokolate para ipakita sa ginapalangga
Kita gapangita kuarta para ibulig sa atun mga pinalangga
Makita lamang wara katapusan nga pagpalangga.

‘Endless Love’ nga kanta ni Lionel Richie kag Diana Ross
Gusto gid kantahun kang magkahagugma
Ukon magkapareha bata man ukon mal-am
Magpangakuay pag-asawahay hasta katapusan
Kanta kang Beatles para sa tanan nga henerasyon
‘All You Need is Love’ ang pamagata
Pero ang lyrics kanta ni John Lennon’s ‘Real Love’
Ang ekspresyon kag tunog may kasubo
Samtang ginasugid ang matuod nga gugma
Sa katapusan mapensar na nga ang destino,“’ Only to be Alone’.

Pero kon ang tagipusuon gapamangkutanun,
Sa diin ko dya makita ang matuod nga gugma?
Akun ipahayag kanimo ang mayad nga balita
Ikaw run ginapalangga kag nasulat sa libro ni Juan 3:16
Sa kon kay sin-o nga nagatuo, si Jesus naghambal sa disipulo:
‘Indi magkabalaka,’Ano ang imo pagakan-un?’,
‘Ano ang imo paga-imnun?’ o Ano imo pagabayuon?
Kay ang tanan nga butang, ang Amay sa Langit nakamaan run
Kang tanan nga imo kinahanglanun apang una sagapa
Ang kaharian kang Dios kag ana mga kaayuhan kay dya maidugang kanimo.

Sa kay Jesus lamang makita ang matuod nga gugma
Para kita padayon magkabuhi kaimaw kana sa paghigugma.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kon kaisa naisip ko nga ang paghigugma daw tunog
Nga nagahalin sa kada kuwerdas kang gitara
May mga paghigugma nga gamay, manipis, kag mataas
Pareho kang tunog ka nauna nga kuwerdas.

May dyan man nga bahul kag bilog
Parehas ka urihi nga kuwerdas nga manaba kag mataas,
Nagakahulugan nga nagapadismulado kag sobra.

Indi parareho ang tunog kang gitara.
Indi man parareho ang kadasigun kadya.

May tunog nga mahinay,
Kag ginaparehas ko sa paghigugma nga ginatago.
May dyan man nga madasig maghigugma,
Wara run nagaisip kag nagapadali-dali.

Gusto ko makatugtog kang isara nga kanta
Maipabatyag ko gamit ang gitara,
Isara ka tunog nga nagakahulugan kang paghigugma.

Bisan ano pa man ang sitwasyon
Ang akun pagaatubangun kadya,
Ano man nga sakit ang atun ginabatyag,
Tandaan, tukarun natun ang paghigugma.

Ang akun ginapangamuyo sa Makaako
Nga kabay sa tunog nga nagaguwa
Sa atun mga tagipusuon
Magatunog dya it husto kag manami.

John Yohann Gepullano /Taga-Guimbal, Iloilo kag Principal II sang Camangahan Elem. School sa amo nga banwa. Sia ang Education Program Coordinator (ART) sang DepED, Iloilo; Executive Council (ExeCon) Member 2014-2016 sang National Committee on Cultural Education (NCCED), sangka Sub-Commission on Cultural Dissemination (SCD) sang National Commission of Culture and the Arts (NCCA), kag National Trainer in Teaching Art. Isa man sia ka photographer.

Ang sweldo sang mga manunudlo sa karon
Sa mga galastuhan budlay gid permi paiguon
Kulang pa ibayad sa utang kag mga twesyon
Ahay! diutay gid ang bilin ibakal kalan–on.

Ang mga balaklon tama na gid subong kamahal
Ahaw tangkong nga huyos daw indi mo mabakal
Ang kuryente kag tubig tanan nagsalalaka man
Indi na kaigu ang sweldo ni sir kag ni ma’am.

Reklamo sang iban pagtudlo naapektuhan
Ang maestra wala galamiton sa eskwelahan
Sa panimalay palang, sweldo tama kakulang
Mabakal pa ayhan ang para sa sulot-klasehan?

Ang pag-amot sa eskwelahan permi ginadilian
Ilabi na kun halin sa mga bulsa sang ginikanan
Ngalan sang maestra iwaragwag sa kahanginan
Kay sa solicitation may alergy ang kalabanan.

Mag-abot ang tion evaluation sa eskwelahan
Maestra kalulooy, wala-tuo ang pangutang
Igasto pagpapinta pagwapo sang hulot tulun-an
Kay nakataya ang ngalan sang eskwelahan.

Kuntani ang sweldo madugangdugangan
Agud sa mga kihanaglanon makapiyan-piyan
Sa pigado nga sitwasyon tani mabatak man
Kag makayuhon-yuhom halos ang kalabanan.

HANDUM

Nagtunod na naman ang adlaw
Kag ang palibot nangin mabugnaw
Ang kainit sang adlaw nag-ugdaw.
Daw kapog nga nagbahaw

Ang lawas ko ginakapoy
Kag mga siko gapalamuypoy
Bug-os nga adlaw ang trabaho
Kay pangabuhi ko pigado.

Ang kita subong nga adlaw
Sa bulsa galagawlagaw
Sinsilyo lang ang natipon
Ang bilog budlay pangitaon.

Sa pagsikad sa traysikad
Kasakit sa lawas ginabatas
Kainit sang adlaw ginasulay
Tungod ky nonoy kag inday.

Sa mabugnaw nga pulungkuan
Ang lawas ginadapat mag-untayan
Masakit nga likod ginahagod lamang
Sang katig-a, bangko nga kawayan.

Ang mga handum ginabalay
Samtang nagapahuway huway
Ang pagbatas maibanan man
Kun ang mga anak may tinapusan.

Sundi si Pangga Gen sa Wattpad

Si Sir Leo (sa tunga) kaimaw ang mga manunulat kag komunidad kang mga manunudlo kag manugbasa sa Gabii kang mga Manunulat kang Bisayas Nakatundan, Dis.1, 2014, West Visayas State University, Lapaz, Iloilo. Litrato halin sa KWF.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Nangin pagkilala kag pasidungog man ang bilog nga kumperensiya sa ginakabig nga Tatay kang mga Manunulat kang Bisayas Nakatundan nga si Dr. Leoncio P. Deriada (Sir Leo). Pamatuod rugya dyang ani kang mga bag-ong libro, pinakauna nga libro para sa tatlo ka mga manunulat nga sanday Early Sol Gadong sa na-ilustrar na nga istorya nga Si Bulan, Si Adlaw, kag si Estrelya, Noel de Leon sa anang koleksyon kang mga binalaybay sa Filipino nga Isang Botelyang Alaala, kag Jesus “Jess” Insilada sa anang koleksyon kang mga binalaybay sa Hiligaynon nga Ang Mamalaybay kon Maghigugma.

Kaimaw man nga ginlunsad ang una nga antolohiya kang mga sugidanun-pangbata kang Hubon Manunulat/Tambubo Hiligaynon nga Magsugilanonay Kita nga gin-edit ni Sir Leo kag gindibuho ni Gil Montinola. Mabasa ang mga sugidanun nanday Alice Tan Gonzales, John E. Barrios, Jonny Bernas Pornel, Dulce Maria Deriada, Norman Darap, Eliodora Labos-Dimzon, Agnes Espano-Dimzon, kag Early Sol Gadong. Amo man ang Si Kilat kag si Dalogdog nga liwat ginsugilanon ni John Barrios kag gin-ilustrar ni Jebbie Barrios kag ang antolohiya nga Kirab kang Dungug Kinaray-a.

Kang aga, nagbukas ang kumperensiya sa paglunsad kang bag-o nga antolohiya kang mga sugidanun sa Hiligaynon, ang Pagbalik sang Babaylan, nga ginbalhag kang KWF kag gin-edit ni John Iremil E. Teodoro. Sulod rugya ang mga sugidanun nanday Leoncio P. Deriada, Teodulfo Naranjo, Ma. Luisa Defante-Gibraltar, Alice Tan-Gonzales, Isabel Sebullen, Alain Russ Dimzon, Felino Garia, Jr., Peter Solis Nery, Jesus Insilada, Genevieve Asenjo, Marcel Milliam, Lester Mark Carnaje, Early Sol Gadong, kag Norman T. Darap.

Cover Design ni Elvert de la Cruz Bañares

NALARAGWAY NGA LIBRO!

Gin-Edit ni Leoncio P. Deriada. Dibuho ni Gil S. Montinola.

May bersyon sa Akeanon kag Hiligaynon.

Una nga libro ni Jesus Insilada, Metrobank Outstanding Teacher 2014.

Una nga libro kang mga binalaybay sa Filipino ni Noel de Leon.

Para sa duro pa nga istorya kag litrato sa natabo nga kumperensiya, bisitaha ang Facebook Page kang Komisyon ng Wikang Filipino kag ang atun Flicker.

Sarang man ma-kontak sa Facebook ang mga awtor kag editor kang mga libro sa ibabaw kon luyag ninyo magbakal, ukon mag-imbita kananda sa inyong eskwelahan kag banwa.

Kabay padayon kita turgruan kang mayad nga lawas kag ipaiway sa mga katalagman para sa duro pa nga mga pagpananum kag pag-ani para sa ikauswag kang atun mga komunidad sa patag kang pagsulat kag edukasyon.

Kaimaw ang mga estudyante kang University of Antique (UA). Inset: Si Cor Marie Villojan-Abando, isara natun ka manunulat nga nagbisita kag nagpaambit man ka anang mga binalaybay.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Ginpakilala ko man ang una nga libro nga ginbalhag kang Balay Sugidanun (2014), ang “Si Bulan, si Adlaw, kag si Estrelya” nga ginsulat ni Early Sol Gadong kag ginlaragway ni Mark Lawrence Andres.

Ginbasa namun ang pira ka mga halimbawa kang kontemporaryo nga binalaybay sa Kinaray-a, partikular ang “Ang Tore” ni Jasper Bungay, “Isla Mararisun” ni Remy Muescan,” kag “Pagdayaw sa Alima nga Naangut sa Lupa” ni Ma’am Jelyn Alentajan.

Para sa dugang nga kaaram kag kasagad sa pagsulat kang binalaybay, gindumdom namun ang paktakun kag loa. Pagkatapos ginpakilala ko ang tanaga nga may 4 nga linya kag 7 ka syllable kada linya. Bilang disiplina sa pagpamensar kag pagpili kang mga tinaga hasta mabalay ang sangka pinasahi nga pagmitlang kang pamensarun kag baratyagun nga bukon estranghero kanatun, nami gid nga tirawan magsulat. Ginbaton dyang hangkat kang mga nagtambong nga mga estudyante kag rugya ang darwa ka natapos kag matimgas nanda nga ani:

Kon ako mangin manok,
Bubod ko imong haruk,
Butkon ko kurungan mo,
Bisan hasta pa san-o.

– Darlyn Joy C. Ronquillo

Babayi nga gwapahun,
Mahinhin pahulagon,
Kon luyag mo angkunon,
Ginikanan atubangon.

-Genemar C. Tanio

Nakaimaw man natun ang isara pa natun ka sagad nga manunulat sa Kinaray-a, si Ms. Cor Marie Villojan-Abando, nga nagpaambit man ka anang mga binalaybay kag dugang nag-inspire sa atun mga estudyante.

Salamat gid kay Ma’am Jelyn kag sa anang staff kag mga estudyante. Hasta sa liwan nga pagbalik. Gusto ko man makalagaw pa kag dugang makilala ang Sibalom kag ang duro pa natun nga mga banwa kag kasimanwa.

“Strange double vision” by Elena Kulokiva via http://www.lostaeminor.com.

Ang una nga tikang mangin urihi man,
Sa kadasig ta magakuri man kita,
Sa pagpamahulay, may pagmara,
Libat ang pagpanakayon; budlay usuyon.

Kon may putukputukan, may sadsaran,
Pagatangraun ikaw, sunod ikaw magakuob man,
Sa imo kabaskug may kahina nga magasunod,
Libat ang Kadarag-an, indi maangkon kang tanan.

Sa paghalayhalay, may sunod nga pagbungkaras,
Sa pagbarikutot, may naaman nga paghiwud,
Sa katurugon, may pagbugtaw,
Libat ang pagmaradmad sa mga lay-ud kag tamad.

May una kag ikarwa nga barasahun,
Sa tapos ang tindog masunod ang luhod,
Ang hostiya may kaimaw nga bino,
Libat ang pag-alagad nga relihiyoso; tinawag, pinili kang Ginuo.

Ang munga nagapanangra kag ang sulog nagapanuka,
Ang gapangaraykay nga isara mas mabaskog kon darwa,
Ang hakus sa ulunan nagapaumpaw kang tuyo,
Kag sa pinalangga nagaparapuyot kang gugma,
Libat ang pagpangasawa; regalo nga hamili kang Dios kananda.

Sa imo kapung-aw may natigana nga yuhum,
Sa mabugnaw nga tungang gabii may nagatagiti nga udtong adlaw,
Sa tinuro kang tun-og, may mga dahon nga nagausbong
Sa lupa nga nagabarung-barung,
Libat ang pagkalaon, bulahan nga bokasyon.

______________________________
Una dya nabalhag sa Facebook Page ni Sir John kang April 02, 2015 kag nagustuhan ko sa una pa lang nga pungpong kang mga linya. Nalipay gid ako nga mabasa dya halin kay Sir, nga nasulat na dya, ginpaambit, kag nagsugot nga mabantala man rugya (may gamay ko nga edit) para makalab-ut sa duro pa nga nakamaan mag-Kinaray-a.

Science teacher ko si Sir John sa Dao Catholic High School, Dao, Antique, diin kadya tana ang prinsipal. Isara ka pinalangga nga manunudlo si Sir bangod luwas nga sagad magtudlo, pilosopo kag tarso – patimaan ka sangka maaram nga tawo. S’yempre, mabuut kag may kredibilidad. Salamat man, Sir.

Gugma Ko kag Ginamus
ni Graciel Anne Lampasa Sedavia

Ang paghigugma ko
daw pareho lang ka ginamus.
Manamit ilangkay
kapin pa kon kita imaway.

Indi ko gid matago
hay dya nagapanimahu.
Pero ikaw nanamian
hay pareho ‘ta nabatyagan.

Pero pareho kang ginamus
ang gugma ko nabuut:
indi makasungaw –
ginahuput ang kahidlaw.

Isla Mararison, Culasi, Antique | Litrato ni Pangga Gen.

Pagtuon Maglangoy
(Para kay Leumel Nyhl, una nga hinablos)

Baybay ang bag-o nga tinaga nga imo naman-an –
Bugay kadyang adlaw kang pagparigos kang pamilya sa dagat.

Nadiskubre mo nga gahalin ang balud,
Wara pagpahimuyong parehas kang lupa;
Ang baras baraghal, kag ang asin kang tubig
Maaplud sa imong mga mata kag bibig.

Nahadluk ikaw maglangoy.

Marayu dyang dagat halin sa balay,
Kag ang karsada nga atun gin-agyan ginabangag.
Ang kapaang kang kalibutan gadukut sa atun panit,
Tiskug kang mga paklang kang niyog sa unahan
Nga nagapauhaw kang anang butong: bisan doblehun
Mo ang bayad, wara run it masaka, makawit, mabuksan.

Gani ginhanda namun ikaw
Sa pagkapa-kapa sa daray-ahan
Sa diin ikaw hamtang
Sa dukut kang magagmay nga bato kag buskay
Sa imong lawas;lawud nga masarangan pa namun
Haksun kag libunon sa kahagnup
Antes pa madura ang asul kag berde kang dagat,
Antes pa anang bugnaw kag ramig, nabaw kag dalum,
Magtudlo kanimo kang kahilwayan
Sa kahadluk maglangoy kag pagkalumos
Sa imong pagsurong kag pagsakay sa mga balud
Bangud patihan mo nga pirme magalab-ut sa mga baras,
Magarupsak sa mga bato kag buskay; bura nga nagakakas
Kang init sa atun panit sa tingadlaw, parehas nga rugya kami
Nagabantay kanimo kag nagahulat –
Dyang pagparigos sa baybay
Liwan-liwanun natun sa kada bakasyon.

Baybay, pamilya: mga tinaga kang pagkahamtang
Kag indi-pagkahimtang: sa gihapon.

White Beach, Puerto Galera

“Bangod nahadluk kita sa tanan nga nagapilas bisan pa indi tarawis
kag ang paghigugma ginahagad natun parapit, katimbang kang kuwarta
kag mayad nga lawas. Wara kita it nalipatan sa kamal-aman,
parehas nga naman-an natun nga wara it bato
nga magatabang kanatun hinali makasandad pagguwa sa mall.”
-halin sa “Pagpangilala sa Bato” sa libro nga Sa Gihapon, Palangga, ang Uran

Kaimaw ang mga manunudlo sa English kag Literature sa Junior & Senior High School kang Antique National School, San Jose, Antique | 28 Oktubre 2016.

Rugya ang pira ka mga nasulat ka atun mga sagad nga manunudlo sa sulod kang darwa ka oras: 

Berna Mae Meneses

Gagaab ang kalangitan,
Ang kalye indi masaydan,
Ang hangin gahagunos,
Dalia dun kag magtim-us!

*****
Kun ako gaisarahanun,
Gapanagupnup gid it dalum,
Ikaw ang sulod ka pamensarun,
Lihog lang balik dun kanakun.

*****
___________________
Rilah S. Sumugat

May nakita ako nga tawo,
Ang kabahulun daw mantio,
Nagdalagan paagto sa patyo,
Laki lang man gali nga kalbo.

*****

Ang imo kaitum daw uring kon turukun,
Sa gatagiti nga init ang panit daw ginalamon,
Ang balhas daw mga mais sa kabahulon,
Gaturo paagto sa lupa nga lauhon.

Kun mag-uran ang ramig nagapanalupsup,
Sa maluya nga mga abaga kang pag-antus,
Daguob, kilat, ikaw nagahangyus –
Pero padayon lang, ano hay habus-habus.

Ay, Nonoy, kasubu, kabudlay,
Kang kabuhi kaimaw kang mga paray,
Pero sa mga medalya mo nga nagabitay,
Gasarambud ang akun yuhum sa kalipay.

*****
_________________
Catalina B. Loquias

Ang gatas nga matam-is,
Init sa dila ni Liz,
Kun ana iparigos,
Panit na daw rabanos.

*****
Ang dapya ka mga balud,
Kun gabii magahud,
Mga tawo may kahadluk,
Indi makaturog ka muuk.

*****
________________
Merell E. Peria

Sa malapad nga suba,
Tana akun nakita,
Langoy rugya, langoy rugto,
Kag manago sa mga bato.

*****

Gugma, daw hangin nga nagadapya,
Hilamon nga nagakinasadya,
Dughan nagatibok-tibok,
Baratyagun nga daw malupok.

*****
_________________
Jenefer E. Merjuar

Kun ang hangin maglabay,
Ikaw gakiay-kiay,
Gatugro kang kalipay,
Kalamputay nga gamay.

*****
Sa akun nga paglapak,
Grabe gid nga harakhak,
Performance mo pak-na-pak,
Sa atun tiempo, tumpak!

*****
_________________
Stephanie B. Cabriedo

Nagpanaw kag nambaya,
Pirit nga ginlipatan,
Uyahon kag handumanan,
Ikaw run akun islan.

*****
Halin paggamay ikaw nagbantay,
Indi gid ako pagpakagat sa tigasaw,
Nanay, pagpalangga mo nga labaw,
Pensar ko kag tagipusuon nagadayaw!

*****
________________
Angie Presidente

Ang paghigugma ko kanimo
Wara gid it may makatupong,
Bisan wara ikaw nagbalik,
Padayon ikaw nga palanggaun.

*****

Mga seminar-training passbook kang mga manunudlo nga akun ginpirmahan.

Balay
ni Genevieve L. Asenjo

Amo dya ang balay:
Text ni Nene
kun ano ako oras mauli
hay maihaw gid si Nanay
kang manok nga bisaya.

May pisù nga nagpisik
sa akun dughan,
kag nagkamang ang kalam
kang pula nga lasga.

Nadumduman ko
Ang puno kang samlague
Sa binit suba: sinampalukan
Nga tinolang manok?

Wara pa makalupad ang eroplano,
Mainit run nga sabaw ang akun laway.

Dyā ay hū, dáw-à: sangka yahong:
Kūyàng sa mga kalag kang kalibutan –

Palangga ako kang aragyan pauli,
Bisan kang mga yab-uk nga nagadukut
Sa magagmay nga bulak sa binit karsada.

[Oktubre 25, 2016]

Alang sa Nasaag
ni Jona Branzuela Bering
2016, BATHALAD INC., Cebu City.
63 pp.

Purong Sebuwano itong unang libro ng mga balak (tula) ni Jona Branzuela Bering. Nasulat niya ito sa loob ng 2008 hanggang 2015. Nahati ang koleksyon sa limang seksyon, marahil ayon sa ebolusyon ng estilo at sensibilidad ng manunulat; mula sa pagiging lirikal at pesonal hanggang sa pagiging mas mapaglaro sa porma at wika’t pakikisangkot, halimbawa sa tulang “Sa Mananagat sa Bais.”

Nabasa ko si Jona sa Ingles. Gusto ko ang kanyang mga travel essay. Unang basa ko ito sa kanya bilang makata, at sa Sebuwano, at/kaya natuwa ako. Itong tuwa, ay dahil sa paniwala ko, naiintindihan ko ang kanyang mga tula – ang kanyang Sebuwano.

Kaya na-engganyo akong isalin ang isa rito bilang pakikipag-usap-balik sa aking sarili bilang mambabasa. Sa proseso, pagbibigay atensyon sa wika’t sensibilidad sa hangarin na pagkakaintindihan.

Tingnan natin ito:

Isla: Pahimangno sa Kaugalingon
After Mary Oliver

Niining kinabuhia
kinahanglang makapanag-iya
kag usa ka isla, mobarog
sa iyang parola, bantayan
ang palibot, basahon ang bawud
ug ang hangin.

Jona, angkona
ang isla sa imong kaugalingon
ang imong batoong mga baybayon,
ang imong mga pangpang,
ang imong bakikaw mga kahoy,
ang imong gibiyaang mga balay.

angkona
ang imong kasakit:
mga sinuka sa siyudad
nga nagkatag sa baybayon
sa imong kaugalingon.

_____________________________
Ito ang unang salin ko (bukas sa puna/suhestyon):

Isla: Pasabi sa Sarili
Alinsunod kay Mary Oliver

Itong buhay
kailangang makapagmay-ari
ng isang isla, tatayo
sa kanyang parola, babantay
sa palibot, babasa sa alon
at sa hangin.

Jona, angkinin
ang isla sa iyong sarili:
ang iyong batuhing baybayin,
ang iyong mga pangpang,
ang iyong kahinaan mga kahoy,
ang iyong nilisang mga bahay.

angkinin mo
ang iyong pagdurusa:
mga pagmamalabis ng siyudad
na umukopa sa baybayin
sa iyong loob.

Nahirapan ako sa linyang “ang imong bakikaw mga kahoy”. Ayon sa kaibigang manunulat na taga-GenSan, si Gilbert Tan (daghang salamat, bay!), na siyang napagtanungan ko sa Facebook sa ilang pagpapalinaw sa mga salita rito, “clumsy” ang ibig sabihin ng “bakikaw.” Sa ngayon, isinalin ko siya bilang “ang iyong kahinaan mga kahoy”.

Binigyang laya ko rin ang sarili sa pagsalin ng tatlong huling linya ng tula: sa halip na maging literal sa “sinuka”, “nagkatag” (nagkalat) at “kaugalingon” (sarili), ginamit ko ang “pagmamalabis” (waste/excess) at “umukopa” (ah, reference sa iba’t ibang “Occupy Movement” ng ating panahon), at “loob” para sa mas partikular na lugar ng dramatisasyon ng internal na tunggalian/existential angst ng persona.

Walang makakahigit sa orihinal; sa organikong bagsak at daloy ng tunog ng salita at sa kagyat na imahen sa isip na dala nito’t bugso ng kaisipan at damdamin. Isang karangalan ang mabasa ang koleksyong ito, na nagdala sa akin sa itong gana at gusto na magsalin. Marahil ito ang biyaya at bisa ng ating pagsusulat sa inang wika.

Bulak sa Kobe |gasenjo

Bisan sa mito kang mga Griyego
ginpangayo ni Pygmalion kay Venus
nga buhiun anang estatwa para mangin asawa.

Sa sugidanun kang akun kamal-aman,
nagtigbaylo si Nagmalitong Yawa
kay Buyong Sunmasakay agud masagup
sa Kuweba kang Tarangban
si Humadapnon na nga nagtinampuhaw.

Andut abi kabuaangan
ang magsarig sa hangin
paagto kanimo
kon dya na-antà run
kang mga eksperto?

May teknolohiya kontra sa ramig
kag dara ko ang init.

Nagapatubo ang init kang tanum
kag ang tanan nga buhi
nagakaun.

Bisan pa isara lamang ako sa mga init,
kag sa mga buhi.

Sumpa bala dya kang akun pungsod?
Gamay kag watak-watak nga mga isla,
ang pagpanglugayawan pagkahangkilan,
kaaram sa pag-antà kang tubig kag hangin.

Gabii mo ang akon aga.
Sa tunga nanda, ang atun oras;
sangka lugar sa diin may balay kita:
halin sa hardin,
nagakaun kita kang prutas
kang handum kag paglaum.

Nabatyagan man natun ang bug-at kadya,
kag nakilala nga pagpalangga.

Masami, ginapatihan natun.

Kis-a, ginapabay-an ko dya
nga mag-ili-ili kanakun
sa pareho nga kasadya kag kasubù.

Kis-a, nagahani dya nga magpungko sa binit,
rayu sa gahud, rugto sa bintana nga may langit
para liwan patihan.

Kun ang langit sangka balay,
wara ako rugto it ginbilin nga bayò,
tsinelas, toothbrush.

Aragyan lamang dya paagto kanimo
kag wara it īdas kag īnás.

Naga-agto ako kanimo,
sangka pungsod,
kag bilog nga kalibutan.

Mahimo lain nga pungsod,
langit kag dagat,
ang atun balay.

Ano ang istorya kang akun lawas?
Ano ang istorya kang imo panit?
Sin-o ang makasugid kundi ang mga oras
nga gintugro kanatun kang hangin
kag nagpatubo kang atun hardin?

Ang kalayo sa punta kang pusil
nga akun ginahadlukan
para kanimo. Bisan pa kamaan ikaw
kun paano kadya maghimo kag magpatay.

Kisra, nagpanaw kita paagto sa dagat,
wara kita it kasubu nga ginpaanod.
Nakahimo run kita ka atun barko.

Naman-an ko run nga nakaistar ikaw
sa mga pungsod kang bomba kag lupok,
mga tunog nga kadya rugyan run
sa imong utok.

Gindara ikaw kang mga libro sa dyang balay
sa diin ako nagasulat kar-un kang akun libro:
ang atun istorya.

Ang akun mga adlaw rugya maramig,
kag ang mga gabii paglagaw imaw mo.

Ikaw nga nagauli kanakun para mag-igma:
Ang pagpalangga oras, kag kapus kita.

Sa dyang oras nga sangka bag-ong lugar,
pareho kita liwan nabata.
Wara kita it sikreto nga ginatago
sa atun kaugalingon kag sa isara kag isara.
Ang kahipus sangka pagpahuway.
Matuod ang ramig pero sa sagwa lang.
Matuod ang kalayo pero bilang súlò.
Matuod nga ang hangin indi makita,
pero ikaw dya kag ako
sa mga haruk kag hakus.

“When Dawn Breaks” / Bobby Wong, Jr. /http://www.postcardsfrommanila.com/

Kahit sa mito ng mga Griyego
hiningi ni Pygmalion kay Venus
na buhayin ang kanyang estatwa
para maging asawa.

Sa epiko ng aking mga ninuno,
nagsa-anyo ang diyosa bilang mandirigma:
si Nagmalitong Yawa naging Buyong Sunmasakay
upang mailigtas sa Kuweba ng Tarangban
si Humadapnon niyang naging salawahan.

Bakit kahangalan
ang magtiwala sa hangin
patungo sa’yo
kung naamo na ito
ng mga eksperto?

May teknolohiya laban sa lamig
at dala ko ang init.

Nagpapatubo ang init ng tanim
at ang lahat na buhay
kumakain.

Kahit pa isa lamang ako sa mga init,
at sa mga buhay.

Sumpa ba ito ng aking bansa?
Maliit at magkakahiwalay na mga isla,
pagiging bayani ang pakikipagsapalaran;
talino sa pag-amo ng tubig at hangin.

Gabi mo ang aking umaga.
Sa pagitan nila, ang ating oras;
isang bayan saan may bahay tayo:
mula sa hardin,
kumakain tayo ng prutas
ng pag-asa at pangarap.

Ramdam din natin ang bigat nito,
at nakilala na pag-ibig.

Madalas, pinaniniwalaan natin.

Minsan, hinayaan ko ito
na dumuyan sa akin
sa parehong tuwa’t lungkot.

Minsan, bumubulong ito na maupo sa tabi,
malayo sa ingay, doon sa bintana na may langit
para muling paniwalaan.

Kung ang langit isang bahay,
wala akong naiwan roon na damit,
tsinelas, toothbrush.

Daan lamang ito patungo sa’yo
at walang marka’t bakas.

Pumupunta ako sa’yo,
isang bansa,
at buong mundo.

Maaaring ibang bansa,
langit at dagat,
ang ating bahay.

Ano ang kuwento ng aking katawan?
Ano ang kuwento ng iyong balat?
Sino ang makapagsalaysay kundi ang mga oras
na ipinagkaloob sa atin ng hangin
at nagpayabong ng ating hardin?

Ang apoy nasa dulo ng baril
na aking pinangangambahan
para sa’yo. Kahit pa alam mo
kung paano gumamit nito’t pumatay.

Minsan, lumakad tayo patungo sa dagat,
wala tayong lungkot na pinaanod.
Nakagawa na tayo ng sariling barko.

Alam kong tumira ka sa mga bansa
na may putukan at pagsabog
at nasa utak mo na ngayon
itong mga tunog.

Dinala ka ng mga aklat sa bahay na ito
saan ako ngayon sumusulat ng sariling libro:
ang ating kuwento.

Ang aking mga araw rito malamig,
at ang mga gabi pamamasyal kasama mo.

Ikaw na umuuwi sa akin para mananghalian:
ang pag-ibig oras, at kapos tayo.

Sa oras na ito na isa ring bagong bayan,
kapwa tayo muling isinisilang.
Wala tayong lihim na itinatago
sa ating mga sarili at sa isa’t isa.
Ang katahimikan isang pamamahinga.
Totoo ang lamig ngunit nasa labas lamang.
Totoo ang apoy ngunit isang ilaw.
Totoo na hindi nakikita ang hangin,
ngunit ikaw ito at ako
sa mga yakap at halik.

Dheanna Lampasa [Litratro halin anang Facebook page]

Ginpadara ni Dheanna paagi sa Facebook dyang tatlo ka binalaybay: “Nonoy nga Akun Bituon,”Ang Bug-at nga mga Tinaga sa Kagab-ihun” kag “Bungyod.” Gamay lang ang akon ginhimo nga pag-edit bangod natural nga sagad si Dheanna. Makita anang madalum nga sensibilidad (pamensaron-paghangup) kag pagka-sensitibo (baratyagon, pamatyag)sa kabuhi kag palibot, sa pagpangabuhi – nga amo ang pakipagrelasyon sa pamilya kag sa isigkatawo – kag ang ginatawag nga “life of the mind” ukon ang pag-eksamin kag pag-reflect sa mga reyalidad kag materyal nga kondisyon nga basehan kang mga eksperyensya, kag ang pagsarok rugya kang paghangup kag pagbaton para kusog kag paglaum sa adlaw-adlaw, kag sa duro pa nga mga adlaw nga maabot.

Nalipay gid ako nga mabasa dya. Isa liwan ka testamento dyang mga binalaybay ni Dheanna nga magamit naton ang porma kang pagsulat para sa mas produktibo nga hirimuon. Paagi sa pagsulat, labi natun maintindihan ang nagakaratabo sa atun kaugalingon kag palibot. Kag kon amo, mas sinaw nga basehan kang atun mga desisyon kag aksyon sa ginalaum nga mas mayad nga pangabuhi.

Hulaton ko ang labi pa nga magluto kang mga tinaga ni Dheanna.

Iloilo River |gasenjo

Imawi anay ako sa akun pag-isarahanun,
Kay gatugro ikaw kalipay kanakun
Raad gani gali gintahi tupad atun mga palad
Para kon may maghalin man
Pareho kita masakitan
Indi kay ako lang.

Nonoy nga akun bituon,
Naukit ikaw sa akun dughan
Amo ra indi gid madura
Dyang pagpalangga nga nabatyagan.
Kag kun mamangkot ‘kaw
Hasta san-o gid ayhan?

Ang akun masabat:
Samtang akun pa mabatyagan
Kag samtang may bituon sa ibabaw
Nga padayon nagaigpat kang kasanag.

Sunset at San Pedro, San Jose, Antique

Taas run ang bulan
Ang dapya kang hangin
Ramig dun man
Sirum-sirum gidlang
Sa mga puno
Ang akun mabatian.

Hala! Nagapanihol
Ang ayam –
Nagadalagan:
Maiwan kita Manang?
Pamangkot ni Tere.

Dali, sulod sa kwarto
Indi maghibi;
Alas diyes sa gabi-i
Anang pirme uli,
Gaikang-ikang, kuri…
‘To run si Blaki nagsug-alaw kana
Haaay…

Lingin ruman ang amun padre de pamilya.

Ipirung ang mga mata kag buksan ang mga talinga.

Mu-ok dun si Tere sa anang pagturog,
Si Maymay wara kahulat
Sa akun kilid nagahuragok.
Nabatian ko ang mga tinaga
Nga pirme ginaliwan-liwan;
Indi run iba makasulod,
Amo nga nangin mga luha gilang.

Sige, turo lang, mga luha
Hay sarum-an, mas mangin tunog
Sa mga nahambal kag mga nabatian
Ang pagpamalo kang mga manok sa idalom balay
Sakto lang para sa kamag-an
Nga madara sa bag-o ruman nga adlaw.

Mararison Island, Culasi, Antique |gasenjo

Ang pagpananum daw pareho man gali kang paghigugma
Kun tam-an mo kamayad nga palangga,
Nami gid ang bunga kag nagapamukadkad pa
Pero kun imo pabay-an,
Malaya kag hasta sa mapatay.

Ang paghigugma daw pareho man kag tinig-ang,
Nga kun imo mayad nga gatungan
Nagaindakal sa pagbukal
Pero kun pabay-an, nagalagdus kag bukun nami tirawan.

Ako man nagalantaw ka pispis sa Kahanginan,
Ang nagasaot nga dahon sa kakahuyan
Ang paglagsanay kang tinday sa taram-nanan.
Ang pag-ilig ka tin-aw nga tubig sa kasapaan
Napinsaran ko lang?
Mayad pa sanda daw sa libre lang…
Ako ayhan san-o?
San-o ako ayhan mangin libre?
Libre sa paghambal nga ginapalangga ko ikaw pirme
Libre sa pagkadlaw kaimaw ikaw
Libre sa pagpamati sa limog mo nga kahiridlaw.

Ginpamurot ko ang mga siuk sa palibot kag magbatang
Maglantaw sa langit
Gahulat ka uran
Para maskin magtodo pa ang akun hibi
Iindi mabatian.

Si Cherrie Valdellon, Grade 7 sa Barasanan National High School, sa una nga writing workshop kang Balay Sugidanun kang Abril 7, 2017, Biernes Santo, sa Barasanan A, Dao, Antique. Litrato ni Pangga Gen.

Naglupad ang pispis
Halin sa puno kang batilis
Kag nabatian ko ang limug mo:
Sangka panghayhay sa sapa
Nga wara nagailig.

______________________

Ang usbong kang init
Kag nagabaga ko nga mga mata
Kon ikaw gani ang makita,
Daw pantat nga gahara-hara.

_______________________

Tulad nga tag-irinit
Daw mahukas akun panit
Pamaypay mga Inday
Kay basi ikaw malupasay.

Si Mary Grace Sanquilos, Grade 11 sa Barasanan National High School, sa una nga workshop kang Balay Sugidanun katung Biernes Santo, Abril 7, 2017, sa Barasanan A, Dao, Antique.

Kamalig sa taramnan,
Huni kang kapispisan,
Mga karbaw sa barangtan,
Kanami sa panan-awan.

Ilig kang busay,
Daw nagapamaypay,
Dali run mga Inday,
Kag magpaindisanay.

Sa ilawod may turugban,
Sa takas may irimnan,
Diya nga pangabuhian,
Sa uma lang maagyan.

Abre-Klase

Gaturuk ako sa kalangitan,
Sa mga bituon nga nagaigpat,
Patapos run ang bakasyon,
Abre-klase ruman rum-an.

Sangka semana gid lang ag nabilin,
Maeskwela ruman kita,
Mabugtaw ruman kit aka aga,
Uniporme kag sapatos liwan mabida.

Ginakarat ako mamati ka leksyon,
Garing may kulba sa akun dughan,
Ano liwat ayhan ang mga panghangkat?
Akun bala dya tanan masarangan?

Sige lang, pabay-i ang mga duha-duha:
Panumdumun ko na lang,
Ang handum ko nga ralab-uton –
Daw bituon nga buhay run ginatangra.

Sa Pag-untat ka Uran

Nagturo ang uran sa atup
Kag nadumduman ko ikaw.
Ahay, daw ka san-o lang,
Imaw pa kita rugya sa uma.

Tupad ko ikaw nga nagakanta
Rugto sa banglid diin ang hangin ramig.
Kar-on nahidlaw ako sa imong yuhum,
Kag gusto ko nga mag-uli ka run.

Naghinay ang uran, hasta nag-untat.
Napensar ko: pabay-an ta gid lang ikaw,
Hay bisan gani ang baskug nga uran
Nagaligad.

Pihak-Balay

Ang kaldero sa pihak balay
Naglagting pa gid:
Adlaw ruman kang mga luha sa pag-ilig.

Palagyo sa binangon,
Panago sa dalum ka lamesa,
Bayai ang tinig-ang,
Dalagan! Singgit kang tabang!

Kada Sabado gidlang ang misa,
Ginasermonan ang makaluluoy nga asawa,
Wara’t mahimo kundi maghipos gid lang,
Ang luha sige paturu-a lang.

Galagsanay palibot sa andang balay
Wara’t untat. Wara’t pahuway.
Ang kabuhi sa pihak, san-o ayhan matawhay?